Vorige week werd bekend gemaakt dat Grimbert Rost van Tonningen door het comité Culemborg en Oranje is uitgenodigd om een toespraak te houden bij de plaatselijke dodenherdenking op 4 mei aanstaande. Hij is van plan om ‘zijn gevoel bij vrijheid’ onder woorden te brengen. Omdat hij echter de zoon is van een bekende NSB’er, Meinoud Rost van Tonningen, hebben twee bestuursleden van het comité aangegeven uit protest tegen zijn komst niet bij zijn toespraak aanwezig te zullen zijn. Is de Nationale Herdenking niet juist bedoeld om te gedenken welke gevolgen het heeft als mensen vanwege hun afkomst worden uitgesloten? Als alle oorlogsleed op 4 mei herdacht mag worden, dan moet het Grimbert Rost van Tonningen niet alleen vrijstaan om te speechen, maar moet er zelfs ruimte zijn voor het verdriet van nabestaanden van nazi’s en anderen die ‘fout’ zijn geweest in oorlogstijd.

Gedistantieerd

Grimbert Rost van Tonningen is de zoon van Meinoud Rost van Tonningen (1894 – 1945). Als invloedrijk lid van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) collaboreerde Meinoud tijdens de Tweede Wereldoorlog vergaand met de Duitse bezetters. Hij wordt radicaler en feller pro-Duits genoemd dan andere NSB-kopstukken, zoals Anton Mussert en Cornelis van Geelkerken, en stond in nauwe verbinding met Heinrich Himmler, leider van de Schutzstaffel (SS). Volgens de officiële lezing heeft Meinoud direct na de beëindiging van de oorlog in gevangenschap zelfmoord gepleegd door over de balustrade van een trap te springen.

Zoon Grimbert heeft zichzelf nadien meerdere malen openlijk gedistantieerd van het politieke gedachtegoed van zijn vader en hij heeft het verleden van zijn ouders publiekelijk afgekeurd. Na het overlijden van zijn moeder, die tot haar dood in 2007 fervent aanhanger van de ideologie van Hitler bleef, spreekt hij van een ‘naargeestige erfenis’ en stelt hij dat de overlevende familieleden ‘de taak hebben om het blazoen weer te zuiveren en terug te keren tot het fatsoen van veel van onze voorvaderen’. Het comité Culemborg en Oranje erkent de hachelijke situatie waarin Grimbert zich door de daden en denkbeelden van zijn ouders bevindt, en met haar uitnodiging wil zij deze onderbelichte kant van de oorlog laten zien.

Te pijnlijk

Toch vinden een aantal ex-kampgevangenen, verzetsmensen, nabestaanden van oorlogsslachtoffers en andere betrokkenen het ‘zeer ongepast’ dat Grimbert Rost van Tonningen zich zo prominent laat zien op 4 mei. Volgens een poll op ad.nl vindt slechts 63 procent dat deze ‘NSB-zoon gewoon moet kunnen spreken op 4 mei’, de andere 37 procent is het met deze stelling oneens. Twee bestuursleden van het comité Culemborg en Oranje weigeren de toespraak bij te wonen en ook andere partijen hebben verontwaardigd gereageerd. Zo vindt Selma van de Perre, een oud-gevangene uit Ravensbrück, dat ‘de naam van die familie gewoon te pijnlijk is’ en is Rabbijn Evers van het Nederlands Israëlisch Kerkgenootschap van mening dat ‘het leed van de kinderen van NSB’ers niet op één lijn gesteld moet worden met dat van de tweedegeneratieoorlogsslachtoffers uit de Joodse kring’.

Nu kan natuurlijk niet ontkend worden dat de naam Rost van Tonningen voor degenen die met Meinoud te maken hebben gehad onplezierige herinneringen en heftige emoties zal oproepen. Maar is dat een reden om Grimbert op 4 mei van het Culemborgse podium te weren? Hij zou daarmee gestraft worden voor de daden van zijn vader, alsof schuld genetisch overgedragen kan worden, en dat is in strijd met ons idee van rechtvaardigheid. Grimbert behoort afgerekend te worden op zijn eigen denken en doen, en niet op zijn familienaam en de associaties die daarmee gepaard gaan. Bovendien: herinnert niet heel de dodenherdenking van 4 mei aan de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog? Wie daar liever niet aan herinnerd wil worden, doet er waarschijnlijk beter aan om thuis een filmpje te gaan kijken in plaats van een herdenkingsplechtigheid bij te wonen.

Oorlogsslachtoffer

Ook het argument van Rabbijn Evers vormt geen reden om Grimbert niet te laten speechen. De Nationale Herdenking draait immers niet enkel en alleen om de tweedegeneratieoorlogsslachtoffers uit de Joodse kring en anderen met leed dat exact op één lijn staat met het leed van deze specifieke groep. Op 4 mei worden allen herdacht, burgers en militairen, die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. Natuurlijk is het leed van de één anders dan het leed van de ander. Maar de Nationale Herdenking is niet gereserveerd voor één vorm van leed, voor het leed van één specifieke groep, of voor de slachtoffers van één bepaalde oorlog. Al het leed ten gevolge van meer dan 200 gewapende conflicten komt op deze dag samen.

Dat kinderen van NSB’ers lijden onder de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog, kan niet ontkend worden. Is hun leed groter of kleiner dan dat van anderen? Daar valt waarschijnlijk geen verstandige uitspraak over te doen. Grimbert Rost van Tonningen heeft in ieder geval zijn vader door de oorlog verloren en is door zijn achternaam voor het leven getekend. De massale verontwaardiging als reactie op zijn aangekondigde toespraak vormt in feite op zichzelf al voldoende aanleiding om hem als oorlogsslachtoffer te beschouwen. Ook zijn leed verdient daarom een plek op het podium van Culemborg.

Zij aan zij

Grimbert Rost van Tonningen schijnt zijn toespraak onder meer te zullen gaan pleiten voor een bredere invulling van dodenherdenking. Blijkbaar is dat nodig, want hoewel de Nationale Herdenking bedoeld is voor de herinnering aan alle oorlogswonden, worden de twee minuten stilte nu onterecht gezien als een stukje rouwverwerking voor de nabestaanden van enkele specifieke groepen. Hopelijk zal Grimbert zijn toehoorders erop wijzen dat ook de nabestaanden van andere groepen, ja zelfs van de gehate tegenpartij, te lijden hebben onder de gevolgen van de oorlog.

Waar twee partijen met elkaar strijden, vallen aan twee kanten doden, wat aan twee kanten leidt tot verdriet bij de nabestaanden. Is er op 4 mei alleen ruimte voor één van beide kanten en moet de andere geweerd worden? Is er een reden waarom de kinderen en kleinkinderen van gedeporteerde joden niet zij aan zij zouden kunnen treuren en herdenken met de kinderen en kleinkinderen van geëxecuteerde nazi’s? Geen van hen heeft deelgenomen aan de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog of onderschrijft het bijbehorende gedachtegoed, dus waarom zouden ze elkaar iets kwalijk nemen of zich aan elkaar storen? Wie wrok koestert tegenover de kinderen van degene die zijn ouders iets heeft aangedaan, geeft blijk van precies die onverdraagzaamheid die tot de Tweede Wereldoorlog heeft geleid en maakt zichzelf schuldig aan een gevaarlijke vorm van wij-zij denken, waarbij het onderscheid gebaseerd is op afkomst in plaats van op het doen en denken van de persoon zelf. Tijdens de Nationale Herdenking staan het verdriet en het leed dat door de oorlog veroorzaakt is centraal, aan welke kant de gevallenen stonden doet er niet toe.

Bronnen:
www.4en5mei.nl/../1_90676
http://www.ad.nl/../NSB-zoon-moet-gewoon-kunnen-spreken.dhtml#poll
nos.nl/tekst/235902-4-meirede-zoon-rost-van-tonningen.html
www.pluspost.nl/in-memoriam-mijn-moeder-herhaling/12553
nl.wikipedia.org/wiki/Meinoud_Rost_van_Tonningen
nl.wikipedia.org/wiki/Dodenherdenking