De technologische vooruitgang van de afgelopen twintig jaar heeft het mogelijk gemaakt dat iedereen overal en altijd in contact kan staan met alle anderen ter wereld. De mobiele telefoon ligt overdag in de broekzak of handtas en ’s nachts op het nachtkastje, sociale netwerksites floreren en via instant messagingdiensten is direct digitaal contact mogelijk. Dergelijke communicatiemiddelen hebben uiteraard grote voordelen, maar door het verwachtingspatroon dat er tegenwoordig mee gepaard gaat, leiden ze juist tot stress, schuldgevoelens en afhankelijkheid.

Mobiele communicatiemiddelen kunnen enorm praktisch zijn, zeker wanneer ze worden gebruikt om nuttige informatie door te spelen of om op de hoogte te blijven van bepaalde ontwikkelingen. Sociale interactie kan bovendien een bron van vermaak zijn, en technologie kan dit genoegen vergroten. Zolang deze manieren van het zoeken naar en leggen van contact een interne motivatie kennen en niet geleid worden door de eisen of wensen van de communicatiepartners, kan er gesproken worden van een vrijwillige keuze tot communiceren waar weinig op aan te merken valt.

Maatschappelijke druk

Voor veel mensen is de constante bereidheid tot communicatie echter geen volledig vrije keuze. In de maatschappij van tegenwoordig bestaat immers een algemene verwachting dat iedereen continu zijn mobiele telefoon op zak draagt, minimaal eens per dag zijn e-mail controleert en sms-berichten binnen enkele minuten beantwoordt. Het individu ervaart daardoor ongewild de sociale verplichting om te allen tijde bereikbaar te zijn en ieder verzoek tot communicatie onmiddellijk te beantwoorden. Wie zijn telefoon niet opneemt, verraadt degene die hem probeert te bereiken en wie niet reageert op de nieuwste foto’s van een sociale netwerkvriend, presenteert zichzelf als een ongeïnteresseerde hufter.

Wie zich wil conformeren aan de sociale verplichting om altijd bereid te zijn tot communicatie maar hier door omstandigheden niet toe in staat is, zal gebukt gaan onder stress en schuldgevoelens. Hij zal zich naar zijn contacten moeten verantwoorden als hij een hele avond niet online is of een paar uur na het ontvangen van een bericht nog steeds geen sms terug heeft gestuurd. Mogelijk moet hij zelfs bezorgdheid betreffende zijn gezondheid of welbevinden wegnemen tegenover iemand die hem meerdere malen achter elkaar heeft gebeld maar telkens geen gehoor kreeg.

De maatschappelijke druk om bereikbaar te zijn heeft geleid tot fenomenen als ´nomofobie´, de angst om je mobiele telefoon te vergeten of kwijt te raken. Meer dan de helft van alle gebruikers schijnt in meer of mindere mate in paniek te raken bij de gedachte gedurende enkele uren telefonisch onbereikbaar te zijn. Er zijn zelfs mensen die, als ze aangekomen op hun werk merken dat ze hun mobiele telefoon zijn vergeten, terug naar huis gaan om hem op te halen. Wie het huidige tempo en de alomtegenwoordigheid van communicatie aanvaardt als vaststaand gegeven en zich verplicht voelt om altijd beschikbaar te zijn, geeft een deel van zijn zelfbeschikking op en maakt zichzelf afhankelijk van het communicatiemiddel.

Gevoel van afwijzing

Aan de andere kant zijn er ook mensen die de huidige technologie omarmen en vanuit zichzelf gemotiveerd zijn om altijd en overal beschikbaar te zijn. Zij ervaren geen sociale druk van de buitenwereld doordat zij er uit eigen beweging voor hun non-stop bereikbaarheid kiezen. Hun bereidheid om onophoudelijk online te zijn leidt bij deze mensen echter al snel tot de verwachting dat iedereen een soortgelijke instelling heeft en direct hoort te reageren op een overgaande telefoon of een binnenkomend bericht.

Wanneer aan deze verwachting niet wordt voldaan en een reactie blijft minuten- of zelfs urenlang uit, dan kan dat stress, ongeduld, en zelfs een gevoel van afwijzing teweeg brengen. Net als bij mensen die zich verplicht voelen bereikbaar te zijn is ook hier sprake van afhankelijkheid, in dit geval niet van het communicatiemiddel, maar van de reactie. Herhaaldelijke aanmaningen versterken bovendien weer het gevoel van de ‘trage’ contactpersoon dat hij tekort schiet, waardoor beiden uiteindelijk lijdend zijn van het communicatieve proces.

Conclusie

Hoewel mobiele communicatiemiddelen heel praktisch en vermakelijk kunnen zijn, wordt de continue bereikbaarheid die erdoor mogelijk is geworden door veel mensen gezien als een sociale verplichting. Je moet overal en altijd bereikbaar zijn, of je nu wilt of niet. De stress, schuldgevoelens en afhankelijkheid die daardoor veroorzaakt worden, zouden voorkomen kunnen worden door bereidheid tot communicatie, zeker in de privésfeer, weer als een keuze te zien in plaats van een plicht. Wie een avond geen e-mail en sms beantwoordt, hoeft zich niet schuldig te voelen, en wie geniet van de natuur of een andere vorm van ontspanning, mag er voor kiezen om zijn telefoon niet op te nemen of zelfs helemaal uit te zetten. Wie iemand probeert te bereiken moet er dan niet standaard vanuit gaan dat dit onmiddellijk lukt: een aangepast, ongedwongen verwachtingspatroon zonder haast, ongeduld en de drang naar directe bevrediging, zal leiden tot minder afhankelijkheid van communicatiemiddelen en meer zelfbeschikking voor het individu.