De aarde is een bol en draait rondom de zon: kinderen groeien op met dit heliocentrische model en voor de meeste volwassenen is het inmiddels zo’n vanzelfsprekend concept dat er geen enkele reden voor twijfel is. Toch is niet iedereen overtuigd en is er een levendige gemeenschap, vooral actief op internet, dat heilig gelooft dat de aarde niet bolvormig, maar plat is. Een ogenschijnlijk belachelijk en achterhaald idee, dat eerder op ridicule dan serieuze tegenargumenten stuit. Een valide vergelijking tussen beide wereldbeelden en een gezonde discussie tussen de aanhangers ervan lijkt bovendien onmogelijk, omdat zowel de ‘complotdenkers met aluminiumhoedjes’ die in een platte aarde geloven als de ‘gebrainwashte zombies’ die vasthouden aan de wereldbol de ander niet serieus nemen. Maar hoe absurd is de theorie van de platte aarde precies en hoe zeker kunnen we de vorm van de aarde weten?

1. De rand van de wereld

Eén van de eerste argumenten waarmee veel mensen de notie van een platte aarde proberen te weerleggen, is uiteraard de kwestie van de rand. Als de aarde een platte schijf is, dan zou je eraf kunnen vallen. Dus waarom is Christopher Columbus tijdens zijn wereldreizen nooit met schip en al van de aardbodem gevaren? En we kunnen toch met een vliegtuig zowel linksom als rechtsom van Nederland naar Nieuw-Zeeland vliegen zonder dat bij één van deze opties de rand van de aarde in de weg staat?

Dergelijke tegenargumenten lijken een platte aarde snel en simpel uit te sluiten, maar blijken vooral getuige van een beperkt voorstellingsvermogen. Het is namelijk vrij eenvoudig de traditionele kaart van de wereld op een tweedimensionale schijf te tekenen zonder dat continenten door de rand van de wereld van elkaar worden gescheiden en waarbij bovendien de onderlinge posities van de landmassa’s vrijwel intact blijven vergeleken met zoals ze zijn gepositioneerd op een bol. Het meest gangbare model van een platte aarde is dat met de Noordpool in het centrum en de ijsmassa’s van Antarctica als rand van de schijf, fungerend als barrière dat het water van de oceanen tegenhoudt [1]. Deze kaart is vergelijkbaar met hoe de aarde is afgebeeld op het logo van de Verenigde Naties [2].

1.1. Vliegroutes

Interessant aan het model van de platte aarde is dat het dezelfde zee- en luchtreizen mogelijk maakt als een bolvormige aarde, met één uitzondering: Antarctica kan niet worden overgestoken gezien het geen landmassa is maar de rand van de wereld. Een nadere analyse van commerciële lijnvluchten zou dus uitsluitsel kunnen bieden: het model van de platte aarde zou afgewezen moeten worden ten gunste van dat van een wereldbol als een vliegtuig van bijvoorbeeld Zuid-Afrika naar Nieuw-Zeeland de kortste route vliegt en dus de Zuidpool oversteekt. Maar in plaats van uitsluitsel biedt Antarctica koren op de molen van de aanhangers van de platte aarde: geen enkele commerciële lijndienst maakt van de optie om over dit continent heen te vliegen gebruik [3].

De meest zuidelijke route die momenteel wordt gevlogen ligt tussen het Australische Sidney en het Chileense Santiago, waarbij afhankelijk van de wind het vliegtuig zich soms boven de rand van Antarctica bevindt. Moet hieruit geconcludeerd worden dat Antarctica de rand van de wereld vormt en de aarde plat is? Niet per se, er is namelijk ook een logische, traditionele verklaring voor het gebrek aan vluchten over de Zuidpool. Internationale wet- en regelgeving bepaalt dat vluchten onder de 72 graden zuiderbreedte speciaal overlevingsmateriaal en getraind personeel aan boord moet hebben: een kostenpost die een commercieel bedrijf liever voorkomt door een andere route te kiezen[4].

Maar het gebrek aan vluchten over de Zuidpool is niet het enige dat ‘verdacht’ is aan de routes van commerciële lijndiensten. Zo vliegen veel directe vluchten niet over het kortst mogelijke traject en liggen tussenstops soms ver uit de richting van de eindbestemming. Een veel aangehaald voorbeeld is de vlucht van Taiwan naar Los Angeles dat bij een onverwachtse bevalling van een passagier aan boord vorig jaar een noodlanding maakte in Alaska [5]: een behoorlijke omweg op een ronde aarde, maar een rechte lijn als de aarde plat zou zijn. Toch zijn er ook verklaringen voor deze afwijkende routes waarbij niet hoeft worden uitgeweken naar een alternatief wereldbeeld. Een vliegtuig dient zich namelijk ten alle tijden binnen een bepaalde afstand van een uitwijkluchthaven te bevinden, wat resulteert in soms opmerkelijke, maar altijd begrijpelijke deviaties van de rechte lijn tussen plaats van vertrek en bestemming [6].

1.2. Antarctica

Antarctica staat niet alleen centraal in -of beter gezegd, aan de rand van- samenzweringstheorieën betreffende de vorm van de aarde. Het continent speelt ook de hoofdrol in het denkbeeld dat de aarde hol zou zijn en de Zuidpool een toegangspoort tot de binnenkant vormt [7], Nazi’s zouden er een geheime basis hebben gebouwd waar Hitler aan het einde van de Tweede Wereldoorlog naartoe is gevlucht [8], en er schijnen UFO’s neergestort te zijn, mogelijk met buitenaardse wezens aan boord [9]. Het is niet vreemd dat al deze complotten zich concentreren op juist dit gebied op aarde: Antarctica is desolaat, onherbergzaam, mysterieus en op een aantal toeristische locaties en onderzoeksbasissen langs de kust na verstoken van menselijke aanwezigheid.

Commerciële vliegtuigmaatschappijen mijden Antarctica, maar het continent kan door de nieuwsgierige complotdenker of vlijtige ‘debunker’ wel degelijk bezocht worden. Er zijn immers afdoende toeristische opties om de ijsmassa’s per vliegtuig [10] of cruiseschip [11] te verkennen. Meer dan een paar kilometer landinwaarts voeren deze georganiseerde expedities echter niet, dus wie wil onderzoeken of Antarctica oversteekbaar of de rand van de aarde is, zal op deze manier geen antwoorden vinden. Een drone meebrengen om daarmee visuele data te verzamelen is ook geen optie, want onbemande vliegtuigjes zijn boven het Antarctisch gebied verboden [12].

Een eigen expeditie naar Antarctica organiseren -ogenschijnlijk dé manier om de vele complotten definitief te kunnen bevestigen dan wel afwijzen- wordt volgens veel complotdenkers onmogelijk gemaakt door de nationale overheden verenigd in het Antarctisch Verdrag. Er zijn inderdaad door de internationale gemeenschap een aantal verboden en beperkingen opgesteld voor poolreizigers, maar dit betreft vooral regelgeving betreffende milieu, veiligheid, en bescherming van historische locaties [13]. Wie Antarctica respecteert als beschermd natuurgebied gereserveerd voor vreedzaam, wetenschappelijk onderzoek, moet in principe op eigen houtje het continent kunnen verkennen. Wel zijn de nodige vergunningen verplicht [14], maar behalve bureaucratisch en tijdrovend zou de aanvraagprocedure daarvan geen belemmering moeten vormen voor een ontdekkingsreis.

2. Foto’s vanuit de ruimte

Een tweede argument dat het idee van een platte aarde zonder problemen van tafel zou moeten kunnen schuiven is visueel bewijs. Er zijn immers legio foto’s gemaakt vanuit de ruimte, waarop duidelijk een bolvormige aarde zichtbaar is. Zijn al deze foto’s nep? Uiteraard is dat gemakkelijk te claimen, en met hedendaagse software zou dat zo vakkundig gedaan kunnen zijn dat het bewijzen van falsificatie onmogelijk is. Toch is enkel visuele inspectie van deze foto’s en onderzoek naar hun herkomst al voldoende om aan te tonen dat vele afbeeldingen van de aarde die als authentieke foto vanuit de ruimte doorgaan, in werkelijkheid inderdaad tot stand zijn gekomen door bewerking of (onbewuste) misleiding.

2.1. Foto’s NASA

Een goed startpunt is de vergelijking van de eerste paar zoekresultaten na het Googlen van “NASA photo earth”, wat verschillende officiële ‘foto’s’ van de aarde oplevert. Maar deze afbeeldingen zijn niet met elkaar verenigbaar: zo beslaat bijvoorbeeld Noord-Amerika de ene keer ongeveer een kwart van het boloppervlak [15] en een andere keer nog geen zesde deel [16]. Op het eerste gezicht moet dus geconcludeerd worden dat dergelijke afbeeldingen dan ook geen foto’s kunnen zijn, en wie de moeite neemt de oorsprong ervan te achterhalen leert dat het inderdaad composities zijn die tot stand komen middels het bewerken van ruwe data.

Veel foto’s van de aarde zoals NASA deze presenteert op haar website zijn samengesteld uit metingen verzameld door Visible Infrared Imaging Radiometer Suite (VIIRS), een sensor aan boord van een weersatelliet [17]. Deze data kan worden geprojecteerd op een bol oppervlak [18], maar met dezelfde data is echter ook een platte afbeelding van de aarde te maken zoals we deze kennen uit de atlas [19], waarvan niemand zal beweren dat dit een heuse foto is. De vorm van de aarde in deze ‘foto’s’ volgt dus niet uit de data, maar is een ontwerpkeuze waarin de data gepresenteerd worden.

2.2. Foto’s Felix Baumgartner

NASA is echter niet de enige bron van foto’s vanuit de ruimte waarop een bolvormige aarde prijkt. Toen de Oostenrijkse skydiver Felix Baumgartner bijvoorbeeld in 2012 een record parachutespringen vestigde door van een hoogte van 39 kilometer te springen, werd dit uitgebreid gedocumenteerd. Op foto’s van vlak voor zijn sprong is misschien niet de complete wereldbol zichtbaar, maar toch zeker een sterk gekromde horizon [20]. Bewijs geleverd, zaak gesloten? Nee, want op beelden gemaakt met een andere camera lijkt de horizon op datzelfde moment, op dezelfde hoogte, compleet plat [21]. Videobeelden van de sprong tonen dezelfde verschillen [22], waaruit geconcludeerd moet worden dat er verschillende camera’s zijn gebruikt, die uitgerust zijn met verschillende soorten lenzen.

Een gekromde horizon in foto’s en video’s wordt veroorzaakt door de camera uit te rusten met een groothoekobjectief of ‘fish eye’ lens. Voordeel van dergelijke lenzen is dat er enorm veel van de omgeving vastgelegd kan worden, nadeel is dat het resultaat geen natuurgetrouwe weergave van de realiteit oplevert. Rechte lijnen buigen naar buiten, waardoor de horizon (wanneer deze zich boven het midden van het beeld bevindt) boller lijkt dan deze in werkelijkheid is. Foto’s van de aarde vanuit de ruimte kunnen dus niet zonder meer als bewijs voor haar vorm kunnen worden aangedragen: oplettendheid is geboden bij het beoordelen van deze afbeeldingen en het is goed alert te zijn op eventuele composities en vervormende lenzen.

3. Waarneembare ronding vanaf de aarde

Een derde argument dat de aarde bolvormig moet zijn in plaats van plat is de wijdverspreide notie dat iedereen zelf de ronding en de gevolgen daarvan kan waarnemen. Een ieder die de tijd en moeite neemt om een zeewaarts varend schip na te kijken ziet bijvoorbeeld eerst de romp en daarna pas de masten achter de horizon verdwijnen. En vanaf een vuurtoren zie je een schip langer dan vanaf het strand, omdat je verder ‘over de horizon heen’ kan kijken. Waarnemingen die alleen te verklaren zijn als de aarde bol is, toch?

3.1. Verdwijnende schepen

Aanhangers van het platte aarde model ontkennen niet dat het inderdaad lijkt alsof schepen achter de horizon in de zee zakken. Ze verklaren dit verschijnsel echter niet met de ronding van de aarde, maar aan de hand van de ‘wet van perspectief’. Doordat het menselijk oog niet in staat is oneindig ver te kijken, zijn er grenzen aan de hoek waaronder een object als afzonderlijk van aangrenzende objecten kan worden waargenomen, zo luidt de beredenering.

De kleinste hoek waaronder een object te onderscheiden is, is gemiddeld ongeveer een zestigste deel van een graad, en dit is de hoek die bepaalt hoe ver in de verte parallelle lijnen elkaar op ooghoogte snijden. De zee en de onderste meters van het schip staan eerder onder een zodanig kleine hoek dat deze voor de waarnemer op het strand niet meer als afzonderlijk waarneembaar zijn en lijken dus eerder samen te vallen dan de zee en de mast. Vervolgens een hogere positie innemen vergroot de afstand tussen de zee en ooghoogte, waardoor het punt van samenvallen verder weg komt te liggen en de romp dus weer zichtbaar is [23].

Het feit dat van schepen eerst de romp en daarna pas de mast verdwijnt, is dus in zowel het model van een bolvormige aarde als in dat van een platte aarde te verklaren. Beide theorieën hebben echter verschillende implicaties wanneer een telescoop gebruikt zou worden om de grenzen van het eindige menselijke gezichtsveld op te rekken. Als de aarde rond is, verandert het gebruik van een telescoop niets aan de plaats van de horizon en de hoeveelheid van het schip dat niet meer zichtbaar is: enkel de details van het schip zullen nu beter waarneembaar zijn. Als de aarde plat is, zal bij kijken door een telescoop het punt waarop zee en schip samenvallen verder in de verte liggen, waardoor de verdwenen gedeelten van het schip weer zichtbaar zullen worden [24]. Een middagje aan zee zou dus definitief uitsluitsel moeten kunnen bieden betreffende de vorm van de aarde.

3.2. Controleerbare afstanden aan zee

Een tweede manier om met eigen ogen te controleren of de aarde echt bolvormig is, is door te berekenen waar de horizon zich precies bevindt en aan de hand daarvan te controleren of objecten tot aan dit punt inderdaad nog zichtbaar zijn, en objecten die zich erachter bevinden deels of geheel zijn verdwenen. Uitgaande van een bol met een straal van 6371 kilometer [25] en een gemiddelde ooghoogte van 1,59 meter [26] kan berekend worden dat de horizon zich op 4,5 kilometer afstand bevindt. Hoe verder een object achter dit punt ligt, hoe ‘dieper’ het achter de horizon gezakt is, en hoe minder ervan waargenomen kan worden.

Van een object op 5 kilometer afstand is slechts de onderste 2 centimeter aan het zicht onttrokken, maar op 10 kilometer afstand is al 2,37 meter achter de horizon verdwenen. Concreet houdt dat in dat het onmogelijk moet zijn dat iemand die op het strand van IJmuiden in zuidelijke richting kijkt mensen op het strand van Zandvoort kan zien lopen. Voor wie aan de kust woont interessante materie om bij helder weer in de praktijk te toetsen of de waarneembare ronding van de aarde inderdaad klopt met de theorie.

Ogenschijnlijk onmogelijke observaties bewijzen echter niet onomstotelijk dat de aarde plat is. Zo zijn vele foto’s bekend van de skyline van Chicago, zoals gezien vanaf de andere kant van Lake Michigan op 90 kilometer afstand [27]. Door de ronding van de aarde zou op deze afstand de stad Chicago zich meer dan 500 meter onder de horizon moeten bevinden en daardoor compleet onzichtbaar moeten zijn, gezien het hoogste gebouw 442 meter hoog is [28]. Dat de skyline toch zichtbaar is, schijnt echter verklaard te kunnen worden door een combinatie van helder weer en ‘temperatuur inversie’, waarbij de laag lucht aan de oppervlakte koeler is dan lucht hoger in de atmosfeer. Licht zou daardoor afwijken van haar rechte baan en buigt terug naar de aarde, wat een luchtspiegeling tot gevolg heeft [29]. Onder de juiste omstandigheden is het zelfs mogelijk dat de skyline ondersteboven aan de horizon staat [30].

3.3. Controleerbare afstanden vanaf torens

Niet alleen aan de kust is de ronding van de aarde te controleren. Ook voor het zicht vanaf torens zijn berekeningen te maken die voorspellen welke objecten nog zichtbaar moeten zijn en welke achter de horizon vallen. Wie bijvoorbeeld uitkijkt vanaf de Euromast in Rotterdam, op 185 hoogte [31], ziet de horizon op bijna 50 kilometer afstand liggen. Als de aarde rond is, zal alles dat op grotere afstand ligt deels of geheel achter de horizon verborgen liggen. Antwerpen bijvoorbeeld kan gezien worden [32], maar doordat het op 77 kilometer afstand ligt, steken alleen gebouwen hoger dan 64 meter boven de horizon uit.

Als de aarde echter plat is, vormt de ‘horizon’ geen beperking en moet bij helder weer en eventueel met gebruik van een telescoop nog veel verder gekeken kunnen worden. Toch zijn er ook op een platte aarde grenzen aan het zicht en kan niet verwacht worden dat steden duizenden kilometers verderop waarneembaar zijn. De lucht zit immers vol met niet-transparante stof- en vochtdeeltjes, welke geaccumuleerd over grote afstanden ervoor zorgen dat het zicht uiteindelijk compleet vervaagt.

4. Plaats van de zon, maan en sterren

Het model van een bolvormige aarde gaat gepaard met het concept dat de aarde om zijn eigen as en rondom de zon draait, en de maan rondom de aarde. Hiermee kunnen onder andere dag en nacht, tijdzones, seizoenen en eclipsen worden verklaard. Het model van een platte aarde daarentegen is compleet geocentrisch: de aarde vormt het stabiele, bewegingsloze centrum van het universum en alle hemellichamen bewegen zich langs het firmament. Kan dit concept ondanks het fundamenteel andere uitgangspunt dezelfde natuurverschijnselen verklaren als een heliocentrisch model?

4.1. De zon

In de Griekse oudheid werd door Eratosthenes aan de hand van de zon en de lengte van de schaduw die zij op verschillende plekken op aarde werpt, één van de eerste bewijzen geleverd voor een ronde aarde [33]. Om tot zijn conclusie te komen deed hij echter de aanname dat de zon miljoenen kilometers van de aarde staat en zonnestralen daardoor parallel aan elkaar de aarde bereiken, en juist deze aanname wordt in het geocentrische model niet ondersteund. Volgens aanhangers van de platte aarde staat de zon slechts 5000 kilometer boven de aarde en heeft ze een diameter van ongeveer 50 kilometer [34].

Dag en nacht op een platte aarde kunnen worden verklaard doordat de zon boven de wolken rondjes draait over de het aardoppervlak, waarbij telkens een ander deel van de wereld als onder een spotlight verlicht wordt [35]. ’s Nachts staat de zon te ver weg om gezien te kunnen worden, en zonsopgang markeert het moment de zon weer voldoende genaderd is om ontwaard te worden. Doordat de circulaire baan van de zon niet altijd exact gelijk is, kunnen bovendien de wisseling van de seizoenen verklaard worden: de zon maakt ‘kleinere’ rondjes nabij de Noordpool in de Europese zomer, en rondjes met een grotere omtrek in de winter [36].

Dit model is kan de werkelijkheid zoals die op aarde waargenomen wordt verklaren, maar roept wel een aantal vragen op die niet eenvoudig te beantwoorden lijken te zijn. Waardoor verandert bijvoorbeeld de baan van de zon in de loop van een jaar? De aardse dag heeft bovendien een constante lengte, dus waardoor heeft de zon tijdens haar korte, zomerse rondjes een lagere snelheid dan in de winter? En als de zon bij zonsopkomst en zonsondergang zo ver weg staat dat ze net aan waarneembaar is, zou ze dan vlak boven de horizon niet veel kleiner moeten lijken dan hoog aan de hemel midden op de dag? Het model van een ronde aarde die met een constante snelheid om haar eigen as draait en onder een hellingshoek de zon omwentelt, lijkt het gedrag van de zon op minder complexe wijze te verklaren.

Een verschijnsel dat de theorie van een platte aarde en nabije zon lijkt te ondersteunen, is de manier waarop zonlicht door een gat in de wolken wordt verstrooid. Deze zogenaamde wolkenstralen lijken onder verschillende hoeken de aarde te bereiken en een gemeenschappelijke oorsprong te hebben niet ver boven het wolkendek, wat in tegenspraak is met een zon op 150 miljoen kilometer afstand. Zonnestralen zouden in dat geval immers parallel aan elkaar op aarde arriveren, ook wanneer ze onderweg wat wolken tegenkomen. Dat er toch uitwaaiering lijkt op te treden, wordt binnen het heliocentrische model afgedaan als optische illusie en toegeschreven aan lijnperspectivische vervorming van zonnestralen die in werkelijkheid wel degelijk evenwijdig aan elkaar zijn [37].

4.2. De maan

De maan is binnen het geocentrische model even groot als de zon en staat op dezelfde afstand van de aarde, precies zoals het lijkt wanneer we naar boven kijken en beide hemellichamen met elkaar vergelijken [38]. Net als de zon draait de maan rondjes boven het aardoppervlak, in de buurt van de equator, waarmee wordt verklaard waardoor de maan vanuit het noordelijk halfrond gezien in het zuiden staat en vanuit het zuidelijk halfrond gezien in het noorden en ‘op zijn kop’.

Over de oorzaak van de maanfases in combinatie met een platte aarde zijn verschillende theorieën in omloop. Eén verklaring luidt dat telkens een ander deel van de maan door de zon verlicht wordt doordat de relatieve hoogtes van beide hemellichamen varieert. Wanneer de maan hoger staat dan de zon, wordt de maan volledig verlicht en is er sprake van een volle maan. Wanneer de maan lager staat dan de zon, valt er geen zonlicht op de kant van de maan die vanaf aarde zichtbaar is, en is er sprake van een nieuwe maan. Het eerste en laatste kwartier ten slotte ontstaan wanneer de zon en maan zich op dezelfde hoogte bevinden en de maan vanaf de zijkant belicht wordt [39]. Een andere verklaring voor de afwisselende fasen is dat de maan iets langzamer draait dan de zon, waardoor de maan iedere nacht onder een net iets andere hoek belicht wordt [40]. Een derde, op het eerste gezicht wat vergezochte mogelijkheid, is dat de maan helemaal geen zonlicht reflecteert, maar zelf een lichtbron is waarin de verschillende fases ‘voorgeprogrammeerd’ zijn. Dit zou verklaren waarom maanlicht ‘koeler’ is en het mensen, gewassen en vuur anders beïnvloedt dan gereflecteerd zonlicht [41].

Een zonsverduistering ontstaat wanneer de maan tussen de zon en de aarde staat: de aarde speelt daarbij geen oorzakelijke rol en haar vorm doet er dus niet toe. Een maansverduistering ontstaat in het heliocentrische model doordat de aarde tussen de zon en de maan in staat, en dit verschijnsel heeft op een platte aarde, waarbij deze configuratie niet mogelijk is, dus een geheel andere verklaring nodig. Als het de aarde niet is, wat werpt dan een schaduw op de maan waardoor deze verduisterd raakt?

Om hier antwoord op te geven wordt het bestaan van een nieuw hemellichaam gespeculeerd, genaamd ‘schaduw object’ [42]. Een maansverduistering treedt op wanneer deze satelliet van de zon zich tussen de zon en de maan bevindt, en een zogenaamde bloedmaan ontstaat wanneer zonlicht door de randen van het schaduw object heen op de maan schijnt [43]. Dat het schaduw object zelf niet waarneembaar is, wordt verklaard doordat het zich vlakbij de zon zou bevinden. De felheid van de zon verhult dit hemellichaam compleet, net als het overdag alle sterren aan de hemel verhult.

Hoewel dus in principe alle waarnemingen aan de maan verklaard kunnen worden vanaf een platte aarde, is er wel de oncontroleerbare aanname van een nieuw hemellichaam nodig. Dit object wordt getheoretiseerd om een maansverduistering mogelijk te maken, maar buiten dit enkele verschijnsel waarvoor het bestaan noodzakelijk is, zijn noch het schaduw object zelf noch andere effecten ervan meetbaar of waarneembaar. De theorie is daardoor, in vergelijking met het heliocentrische model dat dezelfde verschijnselen kan verklaren met enkel objecten waarvan het bestaan aantoonbaar en controleerbaar is, minder overtuigend.

4.3. De sterren

Net als de zon en maan, draaien ook alle sterren boven de platte aarde op vrij beperkte hoogte rond in nagenoeg perfecte cirkels, waarbij de ster Polaris boven de Noordpool het middelpunt vormt [44]. Dit komt overeen met waarnemingen die door iedereen op het noordelijk halfrond met het blote oog of, beter nog, met een fotocamera met lange sluitertijd, gedaan kunnen worden [45]. Dit komt ook overeen met hoe de sterrenhemel eruit zou moeten zien als de aarde rond is: in dat geval worden de cirkelbanen van de sterren verklaard doordat de aarde om zijn as draait. Dat de aarde ook in een baan van bijna een miljard kilometer om de zon draait en dus voortdurend van plaats verandert, verandert daarbij niets aan de locatie van Polaris door de enorme afstand (466 lichtjaar) waarop deze ster van de aarde en zon af staat.

De verschillen tussen het model van een platte en een ronde aarde komen tot uiting wanneer de sterrenhemel zoals deze zichtbaar is vanaf het noordelijk halfrond (of, het gebied tussen de Noordpool en de equator) wordt vergeleken met waarnemingen vanaf het zuidelijk halfrond (of, het gebied tussen de equator en Antarctica). De Griekse wijsgeer Aristoteles schijnt één van de eersten te zijn geweest die heeft gedocumenteerd dat wanneer iemand naar het zuiden of noorden reist, de posities van de sterren en de zichtbare sterrenstelsels veranderen [46].

Dat bepaalde sterrenstelsels wel zichtbaar zijn vanaf één van beide hemisferen en niet vanaf het andere, kan verklaard worden doordat de ronding van de ronde aarde het zicht erop onttrekt aan het oog van de waarnemer. Op een platte aarde kan hetzelfde verschijnsel echter ook verklaard worden, namelijk met de wet van perspectief, dezelfde beredenering die gebruikt wordt om te verklaren dat de zon ’s nachts niet zichtbaar is en schepen ‘achter de horizon’ lijken te verdwijnen. Polaris bijvoorbeeld is voor iemand in Australië zo ver weg,dat de hoek waaronder de ster boven de horizon staat eenvoudigweg buiten het zichtbare bereik van het menselijk oog valt. Met een zeer sterke telescoop zou Polaris volgens deze verklaring vanaf het zuidelijk halfrond echter wel zichtbaar moeten zijn.

De zichtbaarheid van de sterren geeft dus geen definitief uitsluitsel betreffende de vorm van de aarde, maar welke conclusies kunnen worden getrokken aan de beweging van de sterren aan de hemel van het zuidelijk halfrond? Het model van de platte aarde beschrijft dat alle sterren tegen de klok in rondjes draaien boven de aarde met als middelpunt de Noordpool. Dit strookt met waarnemingen op het noordelijk halfrond, maar de voorspelling die hieruit volgt voor de beweging van sterren op het zuidelijk halfrond, namelijk dat ze in lange gebogen lijnen van oost naar west langs de hemel moeten reizen, lijkt niet te kloppen. Vanaf het zuidelijk halfrond draaien de sterren immers ook rondjes, met als schijnbaar middelpunt de ster Sigma Octantis, ofwel de Polaris Australis [47].

Als sterren op het noordelijk halfrond rondom een zichtbaar centrum lijken te draaien, en sterren op het zuidelijk halfrond rondom (een ander) zichtbaar centrum draaien, valt dit niet te rijmen met het model van een platte aarde. Een firmament vol sterren dat boven een schijf draait, kan immers slechts één centrum hebben . De enige manier waarop te verklaren valt waardoor er twee centra zijn waaromheen de sterren lijken te roteren, is dat er sprake is van een draaiend systeem met twee punten op de as van een spil. Dit is met de beste wil van de wereld niet mogelijk boven een platte schijf, maar past wel in het beeld van een aarde die om haar as draait en waarbij dus de Noord- en Zuidpool een draaipunt vormen.

4.4. Ruimtereizen en satellieten

Als de aarde plat is en de zon, maan en sterren aan het firmament boven de aarde rondjes draaien, is ruimtereizen in de vorm waarin ruimtevaartorganisaties ons willen doen laten geloven niet mogelijk. De maanlanding wordt er door aanhangers van dit model dan ook van verdacht in scène gezet te zijn, mogelijk zelf gefilmd door regisseur Stanley Kubrick. Zonder veel moeite zijn op Internet talloze argumenten, interviews en analyses van foto’s en video’s te vinden waaruit af te leiden zou zijn dat de maanlanding één groot complot dan wel een feitelijke gebeurtenis is.

Ook satellieten zouden boven een platte aarde niet kunnen bestaan, en het International Space Station zou zich niet in een baan rond de wereldbol, maar in een Hollywood filmstudio bevinden. Het beeldmateriaal dat door de astronauten (of ‘acteurnauten’ zoals ze door de complotdenkers genoemd worden) vanuit het ruimtestation wordt gepresenteerd, wordt dan ook tot in detail doorgelicht om eventuele onregelmatigheden te ontdekken. Een zoekopdracht op YouTube geeft een scala aan resultaten waaruit zou moeten blijken dat het ISS niet bestaat als ruimtestation in een baan rond de aarde.

Zo is er een filmpje waarin astronaut Chris Cassidy zich verspreekt en over zijn middelbare school in York, Maine zegt dat dit dorpje aan de andere kant van de Verenigde Staten ligt van waar hij op dat moment tot de kijker spreekt, suggererend dat hij zich aan de westkust van Amerika bevindt in plaats van in de ruimte [48]. In een ander filmpje maakt astronaut Tim Peake in het ISS gewichtloos een salto, waarbij hij echter halverwege lijkt te vallen, implicerend dat hij gewoon op aarde is en invloed ervaart van de zwaartekracht [49].

Toch is er ook een sterk argument dat pleit voor het bestaan van het ISS: het ruimtestation is immers met het blote oog vanaf aarde te zien. Doordat het op een hoogte van 400 kilometer boven het aardoppervlak eens per anderhalf uur een rondje draait, komt het bijna iedere dag voor dat het ISS overkomt op een moment dat ze zelf nog wel door de zon beschenen wordt, maar het op de grond al of nog net donker is. In de avond- of ochtendschemer is het ruimtestation dan zichtbaar als snel bewegende, heldere ‘vallende ster’ die van west naar oost langs de hemel beweegt [50]. Natuurlijk kan uit het bestaan van dit lichtpuntje aan de hemel niet zonder meer worden geconcludeerd dat dit het International Space Station is en niet een ander hemellichaam, dus het object door een telescoop bestuderen lijkt de beste aanpak om het bestaan van satellieten te bevestigen of te ontkrachten.

5. Draaiing van de aarde

Een platte aarde is een stationaire aarde,een bewegingsloos vlak dat het centrum vormt van het universum. Aanhangers van dit concept presenteren als bewijsvoering de alledaagse ervaring dat het ook niet voelt alsof de aarde beweegt: wie met beide benen op de grond staat heeft niet het idee met meer dan 1000 kilometer per uur om de as van de aarde te draaien, met 107.200 kilometer per uur rondom de zon te vliegen, en zelfs met 792.000 kilometer per uur rondom het centrum van het melkwegstelsel te razen. Toch zijn dit precies de snelheden waarmee een bolvormige aarde door het universum zou bewegen [51].

Omdat een om haar as draaiende aarde niet verenigbaar is met een platte aarde, is het relevant te bepalen of de aarde daadwerkelijk draait. De eigen ervaring zegt in ieder geval van niet, dus als de aarde om haar as draait, waarom voelen we daar dan niets van en worden we niet van het aardoppervlak geslingerd? De verklaring hiervoor luidt dat het effect van de zwaartekracht door de grote massa van de aarde veel sterker is dan de centrifugaalkracht die ontstaat als gevolg van haar rotatie. Het effect van de aardrotatie zou ongeveer 300 keer geringer zijn dan de zwaartekracht, en daarmee te klein zijn om te kunnen worden waargenomen [52].

Maar als de aarde met 1000 kilometer per uur, ofwel 278 meter per seconde draait, waarom roteert de grond dan niet een paar honderd meter onder je vandaan wanneer je een flinke sprong in de lucht maakt? De verklaring hiervoor luidt dat de gehele atmosfeer met de aarde meedraait, en iemand die de lucht in springt dus binnen hetzelfde draaiende systeem blijft. Je beweegt je op de grond voort met de rotatiesnelheid van de aarde, en deze snelheid wordt tijdens je sprong behouden. Hierbij geldt hetzelfde principe als bij omhoog springen in een rijdende trein: je komt op dezelfde plek neer en de trein schiet geen meters onder je voeten weg terwijl je in de lucht hangt. Wie omhoog springt óp een trein daarentegen komt wel meters verderop terecht doordat de trein en de lucht erboven wèl twee verschillende systemen vormen.

Toch schijnt de draaiing van de aarde, ondanks dat de aarde een gesloten systeem vormt met de lucht erboven, aangetoond te kunnen worden middels de slinger van Foucault. Deze slinger, feitelijk niet meer dan een zware bol aan een lang koord (hoewel moderne varianten worden uitgerust met elektromagneten om te compenseren voor het afremmende effect van de luchtweerstand), beweegt urenlang heen en weer, terwijl de aarde er onderdoor draait [53]. Controleerbare voorspellingen die uit de achterliggende werking volgen, is dat het slingervlak van de pendule op de Noordpool (in het verlengde van de aardas) in precies een dag met de klok mee één complete omwenteling maakt, op de evenaar met de aarde meedraait en er dus geen effect meetbaar is, en op de Zuidpool in precies een dag tegen de klok in draait. Een complete omwenteling van het slingervlak duurt in Nederland, op 52 graden noorderbreedte, 30 uur en 24 minuten.

Ondanks dat het experiment van Foucault sinds de tentoonstelling van de eerste slinger in 1851 vele malen en op verschillende plaatsen op aarde is herhaald, schijnt nog niet iedereen overtuigd te zijn van de precieze werking. In de praktijk schijnen Foucault-slingers bijvoorbeeld zelden de theoretisch voorspelde waarde te geven en zijn er lange disputen gevoerd over de invloed van ophangpunten en andere verstorende invloeden zoals temperatuurwisselingen. Uit metingen van Nobelprijswinnaar Maurice Allais bleek zelfs dat de slinger van Foucault tijdens een zonsverduistering andersom ging draaien, een bevinding die doet vermoeden dat het niet (alleen) de draaiing van de aarde is die de beweging van de pendule veroorzaakt [54].

6. De reden voor een samenzwering

Relevant bij een verondersteld complot is de vraag waarom een groep samenzweerders de rest van de wereldbevolking zou willen misleiden. Wie heeft er in dit geval baat bij de mensheid in de waan te laten dat de aarde bolvormig zou zijn? Natuurlijk verdienen overheidsorganisaties als NASA er goed aan als ze hun budget niet hoeven uit te geven aan ruimtevaart (hoewel het ontwikkelen van hoogwaardige software om foto’s en video’s overtuigend te manipuleren ook niet goedkoop zal zijn) en pikken globe-fabrikanten een graantje mee, maar de werkelijke reden voor het complot zou veel dieper en duisterder zijn.

De mensheid zou, volgens de complotdenkers, aangepraat zijn dat de wereld rond is als onderdeel van een brainwashingsprogramma dat tot doel heeft de ware reden van ons bestaan te verhullen. Een bolvormige aarde is nodig voor een heliocentrisch wereldbeeld waarbij de aarde gewoon maar een planeet is die om de zon heen draait. De zon is bovendien gewoon maar één van de 400 miljard sterren die samen de Melkweg vormen, en zelfs de Melkweg is gewoon maar één van de talloze sterrenstelsels van het universum. Wij mensen op aarde zijn dus niet bijzonder, we zijn gewoon maar het gevolg van een big bang, wat toeval en natuurkrachten, en miljarden jaren evolutie. Voor een god en zingeving is in dit wetenschappelijke model geen noodzaak, en feitelijk zelfs geen plaats.

De waarheid echter is, volgens de complotdenkers, dat de wereld helemaal niet gewoon maar een planeet rondom gewoon maar een zon binnen gewoon maar een sterrenstelsel is. De aarde is het (platte) centrum van het universum, alles draait (letterlijk) om ons. God bestaat en de mensheid heeft een doel in het leven. Het idee van een bolvormige aarde en de bijbehorende theorieën over een big bang en evolutie zijn door kwade, duistere krachten verzonnen om ons te indoctrineren met een gevoel van nietigheid en de illusie te creëren dat we onbelangrijk zijn, om ons zodoende bij God, onze uniekheid en ons werkelijke levensdoel weg te houden.

Een punt van aandacht dat bij de verdenking van een samenzwering van deze grootte niet genegeerd kan worden, is de hoeveel mensen dat erbij betrokken moet zijn om de ‘waarheid’ verborgen te houden. Hoe meer mensen het geheim delen, hoe waarschijnlijker het immers is dat één van hen op een gegeven moment uit de school klapt. Dit aantal is volgens fervente bestrijders van het idee van een platte aarde zo gigantisch, dat een complot feitelijk onmogelijk wordt geacht. Daar valt tegenin te brengen dat er wel degelijk zo nu en dan bekentenissen verschijnen van klokkenluiders, zoals bijvoorbeeld voormalig een NASA medewerker die toegeeft dat het publiek wordt bedrogen met propaganda en leugens omtrent de vorm van de aarde [55].

Het aantal samenzweerders hoeft bovendien niet zo groot te zijn als op het eerste gezicht misschien wordt vermoed. Bijna iedereen die schijnbaar direct te maken heeft met de vorm van de aarde, werkt immers gewoon met een functionerend model zonder concreet de vorm te hoeven kennen. Piloten bijvoorbeeld zouden niet allemaal in het complot hoeven zitten, zij volgen gewoon hun vluchtplan en kiezen niet zelf een route waarbij ze rekening zouden moeten houden met de geheime rand van de aarde. Amateur skydivers, parachutisten en andere recreatieve luchtgebruikers komen bovendien niet hoog genoeg in de atmosfeer om een potentiële ronding te kunnen zien. Als ten slotte het gerucht klopt dat alle astronauten vrijmetselaars zijn en dus lid zijn van een genootschap waarin geheimhouding sowieso hoog in het vaandel staat, hoeft de omvang van het eventuele complot in ieder geval geen reden te zijn om het mogelijke bestaan ervan af te wijzen.

7. Conclusie

Dus, is de aarde bolvormig of plat? Belangrijker dan het krijgen van een voorgekauwd antwoord op die vraag, is te weten op welke manier je dat zelf, door middel van eigen waarnemingen en logisch redeneren, kunt vaststellen. Het napraten van anderen geeft geen garanties voor het kennen van de waarheid, gezien getuigenissen of verklaringen, hoe overtuigend ze ook klinken, bewust of onbewust geveinsd kunnen zijn. Blind vertrouwen op foto- of videomateriaal is daarnaast ook behoorlijk naïef, gezien beelden eenvoudig gemanipuleerd kunnen zijn middels vervormende lenzen, nabewerking of ouderwets knip- en plakwerk.

Wie zeker wil weten dat zijn beeld van de wereld geen resultaat is van indoctrinatie door mogelijk alomtegenwoordige samenzweerders, doet er goed aan zelf op onderzoek uit te gaan. Het meest definitieve uitsluitsel kan waarschijnlijk gevonden worden op Antarctica. Een expeditie landinwaarts richting de Zuidpool zal moeten leiden tot ofwel de rand van de wereld, ofwel de andere kant van het continent. Wie een dergelijke onderneming echter te koud of gevaarlijk acht, kan ook genoegen nemen met een reis naar een willekeurige locatie op het zuidelijk halfrond om daar de sterren te observeren, hun bewegingen te vergelijken met die van de sterren aan de hemel van het noordelijk halfrond, en te beredeneren of deze waarnemingen pasbaar zijn in het model van een platte aarde en draaiend firmament.

Nog dichter bij huis blijven kan ook: aan de hand van berekeningen aan de omtrek van de aarde kan de plaats van de horizon worden bepaald en kan voorspeld worden welke objecten nog zichtbaar moeten zijn en welke niet meer, wat vervolgens aan de kust of een andere uitgestrekte vlakte gecontroleerd kan worden. Met een blik door een telescoop kan bovendien geverifieerd of ontkracht worden of schepen weer geheel zichtbaar zijn nadat ze met het blote oog gezien deels achter de horizon verdwenen leken te zijn. Met dezelfde telescoop kan ten slotte ook het lichtgevende puntje dat het International Space Station zou zijn nader bestudeerd worden in een poging vast te stellen of het bestaan van satellieten waarheid of fictie is.

Wat het debat over de vorm van de aarde in ieder geval pijnlijk duidelijk maakt, is ten eerste hoe eenvoudig het is om heilig overtuigd te zijn van een concept, enkel en alleen doordat je met een bepaald idee bent opgevoed en dit nooit ter discussie hebt gesteld. Het overgrote deel van de mensheid is overtuigd dat de aarde bolvormig is, maar slechts een klein gedeelte daarvan zal deze visie met steekhoudende argumenten kunnen onderbouwen. Nog minder van hen zullen beseffen dat hun waarnemingen en argumentaties een bolvormige aarde misschien wel onderschrijven, maar dat daarmee een alternatief, plat wereldbeeld niet wordt uitgesloten. Het achterhalen van de vorm van de aarde vormt daarmee een prima exercitie in logisch redeneren en beargumenteren.

Ten tweede is het bizar hoe een debat over de vorm van de aarde kan voortduren en de verdenking van een samenzwering kan blijven bestaan terwijl uit het bolvormige en uit het platte model hele verschillende voorspellingen volgen, die bovendien door iedereen getoetst kunnen worden aan de werkelijkheid. Door logisch te redeneren en vervolgens observaties te doen kan eenvoudig uitsluitsel verkregen worden. Toegeven, een expeditie naar Antarctica is niet voor iedereen haalbaar, maar wie werkelijk wil weten welke vorm de aarde heeft, komt met een telescoop en onvooringenomenheid verder dan met blind te vertrouwen of juist te wantrouwen wat anderen beweren.

BRONNEN

[1] http://www.thekazoosutra.com/blog/images/flatearthmap.jpg
[2] https://nl.wikipedia.org/../File:Flag_of_the_United_Nations.svg
[3] https://en.wikipedia.org/wiki/Polar_route
[4] https://www.quora.com/Do-any-airline-flights-fly-over-Antarctica
[5] http://www.cbc.ca/news/canada/north/taiwan-plane-birth-1.3285844
[6] https://nl.wikipedia.org/wiki/Uitwijkluchthaven
[7] http://hetgrotereplaatje.nl/hollow-earth.html
[8] http://historiek.net/nieuw-zwabenland-nazi-duitsland-antarctica/63232/
[9] http://www.express.co.uk/..researchers-find-tanks-guarding-alien-crash-site
[10] http://www.antarcticaflights.com.au/
[11] https://oceanwide-expeditions.com/antarctica
[12] http://www.westarctica.info/..Now-Banned-From-Antarcticas-Coast
[13] http://www.ats.aq/e/ats_keydocs.htm
[14] https://www.rijkswaterstaat.nl/../vergunning-antartica.aspx
[15] http://www.nasa.gov/../750778main_earth_lg-300dpi.jpg
[16] http://earthobservatory.nasa.gov/../earthday_day_lrg.jpg
[17] https://jointmission.gsfc.nasa.gov/viirs.html
[18] http://earthobservatory.nasa.gov/Features/IntotheBlack/
[19] http://visibleearth.nasa.gov/view.php?id=79765
[20] http://img.rtve.es/v/1553050/
[21] http://i2.cdn.turner.com/..horizontal-gallery.jpg
[22] https://www.youtube.com/watch?v=FHtvDA0W34I
[23] http://www.sacred-texts.com/earth/za/za32.htm
[24] http://www.theflatearthsociety.org/..recede+past+the+horizon
[25] https://dizzib.github.io/earth/curve-calc
[26] http://www.dinbelg.be/volwassenentotaal.htm
[27] http://wbnd.images.worldnow.com/images/7602503_G.jpg
[28] https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_hoogste_gebouwen_in_Chicago
[29] http://www.abc57.com/..chicago-skyline-seen-from-michigan-shoreline
[30] http://www.pbs.org/..why-chicago-appeared-upside-down-in-michigan/
[31] http://www.euromast.nl/nl/over-de-euromast/hoe-hoog-is-de-euromast
[32] http://www.euromast.nl/nl/over-de-euromast
[33] https://nl.wikipedia.org/wiki/Eratosthenes
[34] https://wiki.tfes.org/Sun
[35] https://wiki.tfes.org/../300px-SunAnimation.gif
[36] https://www.youtube.com/watch?v=R52_PdZlSq8
[37] https://nl.wikipedia.org/wiki/Wolkenstralen
[38] https://wiki.tfes.org/Moon
[39] https://wiki.tfes.org/The_Phases_of_the_Moon
[40] http://www.flat-earth-moon-phases.com/moon-phase-summary
[41] https://flatearthperspectives.wordpress.com/..facts-to-tell-your-friends/
[42] https://wiki.tfes.org/The_Lunar_Eclipse
[43] https://wiki.tfes.org/Why_the_Lunar_Eclipse_is_Red
[44] https://wiki.tfes.org/Stars
[45] http://www.universetoday.com/..star-trails-July-25_2011S-ANNO.jpg
[46] http://launchistory.blogspot.nl/..round-earth-theory.html
[47] https://nl.wikipedia.org/wiki/Sigma_Octantis
[48] https://www.youtube.com/watch?v=Jp9Y8I6v_Ds
[49] https://www.youtube.com/watch?v=SQkCKJ6pukg
[50] http://hemel.waarnemen.com/iss/
[51] http://hemel.waarnemen.com/FAQ/Aarde/010.html
[52] http://hemel.waarnemen.com/FAQ/Aarde/019.html
[53] https://nl.wikipedia.org/wiki/Slinger_van_Foucault
[54] http://www.space-time.info/zenit/Zenit_feb2007_eclipse.pdf
[55] http://csglobe.com/the-flat-earth-conspiracy-is-nasa-fooling-the-world/