In de Tweede Kamer speelt momenteel een debat over het wetsvoorstel van de Partij voor de Dieren om onverdoofd ritueel slachten te gaan verbieden. Om tot een weloverwogen beslissing te komen, lijken de politieke partijen zich daarbij te concentreren op de vraag hoeveel dierenleed met de rituele slacht gepaard gaat en of dit meer of minder is dan het lijden van dieren in de ‘reguliere slacht’. Dit is echter geen democratisch, maar een technocratisch uitgangspunt, waarbij niet het volk, maar deskundigen het land regeren. In een democratie doet de feitelijke hoeveelheid dierenleed er niet toe: een beslissing behoort te worden gemaakt op basis van enkel en alleen de (al dan niet doordachte en onderbouwde) mening van de stemgerechtigde Nederlanders.

Dierenwelzijn

De Partij voor de Dieren wil ritueel slachten, het zonder verdoving de keel doorsnijden van met name kalveren, schapen en kippen, strafbaar stellen. Deze vorm van slacht veroorzaakt onnodig veel pijn en stress bij de dieren en gebeurt vaak onoordeelkundig en zonder toezicht, aldus de partij die zich gesteund voelt door een verklaring van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde. In de ingediende initiatiefwet wordt voorgesteld om de uitzonderingsbepaling voor onverdoofd ritueel slachten in artikel 44 van de Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren te schrappen, alsmede het Besluit ritueel slachten aan te passen.

Godsdienstvrijheid

De grootste weerstand tegen het aangekondigde verbod komt uit religieuze hoek: vooral orthodoxe joden voelen zich door de initiatiefwet aangevallen in hun godsdienstvrijheid. Zij zijn immers verplicht zich aan de Halacha (de in de Thora gefundeerde wetgeving) te houden, en daarin staat dat een dier bij vol bewustzijn moet zijn op het slachtmoment. De verplichting een dier vooraf te verdoven, maakt rituele slacht dus onmogelijk. Is een verbod op onverdoofd slachten daardoor in strijd met de vrijheid van religie? Als die vrijheid zou inhouden dat religieuzen alles mogen doen dat hen in hun heilige boek door hogere machten wordt opgedragen wel, maar dat is niet het geval.

Godsdienstvrijheid kent immers beperkingen. Zo is het in artikel 6 van de Nederlandse grondwet gedefinieerd als het recht om een godsdienst of levensovertuiging te belijden, ‘behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet’. In artikel 9 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens wordt erop gewezen dat de vrijheid om een godsdienst te belijden of deze tot uiting te brengen aan beperkingen kunnen worden onderworpen die bij de wet zijn voorzien en in een democratische samenleving noodzakelijk zijn in het belang van de openbare veiligheid, voor de bescherming van de openbare orde, gezondheid of goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen.

De wettelijke beperkingen die aan godsdienstvrijheid worden gesteld, voorkomen dat religieuzen een vrijbrief hebben voor het in de praktijk brengen van allerlei religieuze handelingen waarmee zij anderen in de samenleving tot overlast zijn. Die beperkingen zijn hard nodig, want de meeste religies trachten de maatschappij in te richten op een manier die conflicteert met de gewenste inrichting van andere religies en levensovertuigingen. Er bestaan bijvoorbeeld religieuzen die uit hun heilige geschriften afleiden dat een Opperwezen van zijn volgelingen verlangt dat zij homoseksuelen stenigen, maar dat conflicteert met het gedachtegoed van een atheïstische homoseksueel die meent vrij te zijn om voor zijn geaardheid uit te komen en wenst te blijven leven. In dergelijke gevallen, waarbij sprake is van conflicterende belangen, biedt de wet (welke in een democratie feitelijk de mening van een meerderheid van de bevolking representeert) uitkomst.

Conflicterende belangen

Godsdienstvrijheid kan dus door de wet worden ingeperkt als de belangen van een gelovige in strijd zijn met de belangen van anders- of niet-gelovigen. Dieren nemen daarbij, net als kleine kinderen overigens, door hun wils- en handelingsonbekwaamheid een bijzondere plek in. Zij zijn niet in staat hun belang zelf te verwoorden, en daarom wordt dit belang door de samenleving als geheel ingevuld. Voorbeelden van de invulling van dit belang zijn wettelijke eisen aan de wijze waarop dieren worden gehouden, voorwaarden voor de verkoop, verhuur of verloting van dieren, en het verbod om een dier onnodig pijn of letsel te veroorzaken.

In het debat omtrent rituele slacht staat het belang van de gelovige, die een dier op een zekere, voorgeschreven manier wil doden, tegenover het belang van het dier, aan wiens leven en sterven bepaalde minimumvoorwaarden worden gesteld. Veel aandacht gaat daarbij naar het dierenwelzijn op en vlak voor het moment van sterven: hoeveel pijn heeft het dier, hoeveel stress ervaart het, hoeveel tijd verstrijkt er tussen het toebrengen van de letale verwonding en het moment van sterven, enzovoorts. Feiten en meningen zijn daarbij nauwelijks te onderscheiden: enerzijds stelt de joodse gemeenschap dat ritueel slachten diervriendelijk, snel en pijnloos is, maar anderzijds beweert (onder andere) de Partij voor de Dieren dat het ernstige pijn en onnodig veel stress veroorzaakt. Beide partijen weten zich ter onderbouwing van hun standpunt te beroepen op wetenschappelijk onderzoek.

Democratie

Wetenschappelijk onderzoek geeft (nog) geen eenduidig antwoord op de vraag in welke mate dieren precies lijden tijdens een rituele slachting. Maar is de hoeveelheid pijn en stress doorslaggevend voor het al dan niet doorvoeren van een verbod? Als dat zo zou zijn, en de beleidsmakers beslissen aan de hand van onderzoek en bevindingen van deskundigen, dan is er sprake van een technocratie. Het volk heeft in dat geval geen inspraak en ideologie speelt geen rol: specialisten hebben de macht in handen. Het grote nadeel van deze bestuursvorm is echter het gebrek aan een universele moraal. Uit een bepaalde hoeveelheid dierenleed kan immers alleen beleid volgen als daar normen aan worden verbonden, en gezien die normen persoongebonden zijn, kan het niet aan een specialist worden overgelaten om aan zijn onderzoek een bepaald beleid te verbinden. Welke hoeveelheid dierenleed acceptabel is, kan alleen worden bepaald door de gemeenschapschap als geheel.

In een democratie staat daarom niet een deskundige, maar het volk aan de basis van ieder besluit. Onderzoek naar eventueel dierenleed biedt daarbij enkel achtergrondinformatie die door het volk gebruikt kan en mag worden bij het vormen van een mening, en de mening van de meerderheid geeft vervolgens de doorslag. Die mening hoeft niet noodzakelijkerwijs verband te houden met de feiten zoals deze door de wetenschap worden aangeleverd. Als bijvoorbeeld blijkt dat een dier tijdens rituele slacht enorm lijdt en een meerderheid van het volk vindt daarnaast dat dierenwelzijn ondergeschikt is aan het naleven van religieuze geschriften, dan is er geen enkele reden voor een verbod. Als daarentegen blijkt dat een dier geen enkele pijn ervaart en een meerderheid van het volk heeft alsnog een xenofobische, ongegronde aversie tegen rituele slachting, dan dient er een verbod te komen.

Zou het, gezien de omstandigheden in de bio-industrie, hypocriet en inconsequent zijn om rituele slacht te verbieden, ook als een dier daarbij even veel of misschien zelfs minder lijdt dan bij reguliere slacht? Absoluut. En stel dat rituele slacht gepaard gaat met een klein beetje meer dierenleed dan bij reguliere slacht, zou het dan intolerant zijn van anders- of niet-gelovigen om joden hun belangrijke, eeuwenoude traditie af te nemen? Natuurlijk. Maar in een democratie hebben hypocriete, inconsequente en intolerante mensen de macht in handen. Niet de feiten, maar (veelal) ondoordachte en ononderbouwde meningen zijn doorslaggevend voor het aannemen of afwijzen van wetten.

Conclusie

Joden hebben de pech dat zij in Nederland een minderheid vormen. Voor het mogen uitvoeren van hun ritueel waarbij zij dieren op een bepaalde wijze willen slachten, zijn zij daardoor afhankelijk van de tolerantie en goedkeuring van niet-joodse Nederlanders. Als een meerderheid dit ritueel afkeurt wegens een zekere, niet-acceptabele hoeveelheid dierenleed of enig ander argument, dan kan er volgens democratisch grondbeginsel een verbod worden ingesteld. Een beroep op godsdienstvrijheid is in dat geval zinloos: de mening ‘ritueel slachten moet kunnen’ mag dan wel voortkomen uit een religieuze overtuiging, maar daarmee is die mening niet waardevoller dan de niet-religieuze overtuiging ‘ritueel slachten moet verboden zijn’.

Bij het vormen van een mening mag het volk zich natuurlijk baseren op of laten beïnvloeden door de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek, maar dat is niet verplicht. Bovendien bestaat er over veel thema’s geen consensus, waardoor verschillende onderzoeken kunnen worden aangehaald om verschillende standpunten te ondersteunen. Subjectieve, persoonsgebonden moraal vormt ten slotte de cruciale verbinding tussen objectieve informatie en wenselijk beleid, waardoor mensen op basis van dezelfde gegevens uiteindelijk toch tot een andere conclusie kunnen komen. In een democratie is beleid daardoor niet het vanzelfsprekende gevolg van wetenschappelijk onderzoek, maar van de mening van het volk. Of en waarmee die mening is onderbouwd, dat is irrelevant.

Geraadpleegde bronnen

www.partijvoordedieren.nl/recent/news/i/2459
nl.wikipedia.org/wiki/Halacha
nl.wikipedia.org/wiki/Gezondheids-_en_welzijnswet_voor_dieren
nl.wikipedia.org/wiki/Godsdienstvrijheid
nl.wikipedia.org/wiki/Technocratie